Czy w Zakopanem zdecydowano o zbrodni katyńskiej?
Fakt, że Zakopane w latach 1939-41 było miejscem o wyjątkowym znaczeniu dla współpracy niemiecko-sowieckiej nie istnieje w świadomości społecznej mieszkańców naszego miasta - pisze Piotr Bąk, zakopiański pasjonat historii w przededniu sesji naukowej "Czy w Zakopanem zdecydowano o zbrodni katyńskiej?"
Zdaniem niektórych historyków zbieżność dat wskazuje, że bezpośrednim następstwem spotkań i ustaleń poczynionych w Zakopanem wiosną 1940 r. była decyzja biura politycznego sowieckiej partii, efektem której było wymordowanie oficerów wojska polskiego w Katyniu.
Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 oraz wspólnej inwazji Niemiec oraz ZSRR na Polskę kraj został podzielony na dwie części. W dniu 28 września został podpisany w Moskwie niemiecko-sowiecki traktat o granicach i przyjaźni, w którym dokonano czwartego rozbioru ziem polskich. Tajne załączniki tego traktatu przewidywały współpracę Gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych głosząc: "Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu." Stało się to podstawą do wzajemnej współpracy policji oraz sił bezpieczeństwa obu okupantów przybierając formę kilku tematycznych konferencji, które odbyły się w latach 1939–1941 prawdopodobnie w Zakopanem oraz Krakowie.
Henryk Jost w swoich wspomnieniach „Zakopane czasu okupacji”, Zakopane 2001, tak to opisał:
„Późną jesienią, początkiem grudnia 1939 r. (7 XII), dla przywitania - jak ją określano - tzw. „komisji delimitacyjnej", która ustalała szczegółowo granice pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem, a terenami Polski zaanektowanymi przez Związek Sowiecki (IV rozbiór Polski), na bramie - ustawionej przy ulicy Kościuszki na zawody FIS w lutym 1939 roku - zawisła obok flagi niemieckiej ze swastyką hitlerowską, także flaga radziecka z sierpem i młotem. W rzeczywistości, nie była to „komisja delimitacyjna", lecz spotkanie Gestapo (Reichssicherheitshauptamt - Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy) oraz NKWD (Narodnyj Komisariat Wnutriennych Dieł - Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych), na którym omawiano walkę z polskim podziemiem. NKWD był organem bezpieczeństwa państwa Związku Sowieckiego, realizującym totalny terror. Chodziło o zwalczanie polskiego „ruchu oporu", w szczególności zaś konspiracji, która opowiadała się za polskim legalnym rządem na obczyźnie. Trzeba pamiętać, że w tym czasie tzw. „Lewica" nie próbowała organizowania podziemnej działalności. Przyczyną był niewątpliwie sojusz Stalina z Hitlerem, w rezultacie paktu Ribbentrop - Mołotow. Gwardia Ludowa PPR powstała w styczniu 1942 r., Armia Ludowa została powołana w 1944 r. przez KRN (Krajową Radę Narodową w Związku Sowieckim). Gdy skończyły się działania wojenne na polskich terenach w 1939 r. i cały kraj znalazł się pod okupacją niemiecką i sowiecką, powstawały grupy konspiracyjne, walczące o wolną Polskę. Do takich należała m.in. Gwardia Ludowa WRN i Milicja Robotnicza PPS, scalone potem w ZWZ i AK.
Szefem delegacji sowieckiej, podczas spotkania NKWD i Gestapo — był Litwinow, syn Maksyma. Strona niemiecka oficjalnie przyjmowała delegację sowiecką w budynku hotelu-restauracji na Gubałówce. Tam miały miejsce pierwsze rozmówy i uroczysty bankiet, otwierające obrady. Później odbywały się one na Kalatówkach w „Berghaus Krakau". Najważniejszą rolę w spotkaniu odegrał generał NKWD Maslennikow. Szefem strony niemieckiej był gubernator dystryktu krakowskiego Wachter. Przed przybyciem do Zakopanego 7 grudnia, delegacja radziecka bawiła krótko w Krakowie. Przejazd jej z zakopiańskiego dworca kolejowego, również udekorowanego flagami obu państw, odbył się dorożkami konnymi. Dorożkarzom Niemcy nakazali ubrać się odświętnie w stroje góralskie. Ulice były bardzo śliskie, bowiem w przeddzień spadł deszcz, który zamarzając utworzył cienką skorupę lodową. Konie ślizgały się.
Drugie spotkanie przyjacielskie Gestapo i NKWD odbyło się w najściślejszej tajemnicy w marcu 1940 r. w willi „Pan Tadeusz" przy Drodze do Białego. Zdjęcia i protokoły z tych kontaktów opublikowała historyczka rosyjska Natalia Lebiediewa, której udało się dotrzeć do odpowiednich archiwaliów NKWD („Moskowskije Nowosti" 1990, nr 13). Również film Stalin - Hitler, les liaisons dangereuses zrealizowany w koprodukcji z Francuzami — Thibaut d'Oiron'a i Jean-Francois Delassus'a - ukazuje te kontakty.”
Niemcy mieli dla Polski tzw. Generalny Plan Wschodni - wielki plan germanizacji oraz eliminacji ludności polskiej. Prawdopodobnie bezpośrednim efektem współpracy między Gestapo a NKWD była wymiana informacji na temat personaliów i pobytu przedstawicieli polskiej inteligencji. Dane te posłużyły do planowo przeprowadzanych masakr intelektualistów w Akcji AB "Ausserordentliche Befredungsaktion", w której zgładzono ponad 8 tys. najwybitniejszych przedstawicieli polskiej inteligencji, oraz tzw. Intelligenzaktion w szeregu jej regionalnych etapów.
Podobne cele na okupowanych przez siebie terenach realizowali Sowieci. Zdaniem niektórych historyków zbieżność dat wskazuje, że Stalin i inni członkowie Biura Politycznego KC WKP(b) na posiedzeniu 5 marca 1940 r. potwierdzili ustalenia III Konferencji w Zakopanem, co stało się bezpośrednią przyczyną mordów oficerów wojska polskiego w Katyniu.
Hitlerowska akcja AB polegająca na wymordowaniu polskiej inteligencji została prawdopodobnie dzięki tym konferencjom skoordynowana z sowiecką akcją rozstrzeliwania jeńców w Katyniu, Twerze i Charkowie oraz więźniów w Bykowni i Kuropatach pod Mińskiem.
Piotr Bąk
***
25 marca o godz. 18.00 w Miejskiej Bibliotece Publicznej przy ul. Łukaszówki Stanisław M. Jankowski wygłosi odczyt ”Czy w Zakopanem zdecydowano o zbrodni katyńskiej?”.
Klub im. Władysława Zamoyskiego organizuje sesję popularno – naukową, której celem jest przypomnienie i poszerzenie wiedzy o spotkaniach Gestapo i NKWD w Zakopanem w kontekście zbrodni katyńskiej i całokształtu niemiecko – sowieckiej współpracy w latach 1939 - 41. Będzie to prawdopodobnie pierwsza próba zebrania jak najpełniejszej informacji o spotkaniach Gestapo i NKWD w Zakopanem i dyskusja w gronie specjalistów nad obecnym stanem wiedzy na temat tych spotkań.
Źródło Zakopiański Bazar Polityczny