115 lat ZNP na Podhalu, 82 lata Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (art. sponsorowany)
Rok 2021 jest rokiem szczególnym dla Oddziału Powiatowego Związku Nauczycielstwa Polskiego w Nowym Targu, mija bowiem dokładnie 115 lat od powołania nauczycielskich struktur związkowych na Podhalu.
Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) to obecnie największy związek zawodowy nauczycieli w III RP. Proces powstawania organizacji rozpoczął się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to Polska była pod zaborami. Impulsem do stworzenia związku stała się chęć walki o polską oświatę i wydarzenia rewolucji 1905 roku.
Starania nauczycieli, aby stworzyć własną strukturę związkową, przybrały realną formę na początku XX wieku. W 1905 roku założono aż cztery organizacje: Związek Nauczycieli Ludowych w Pilaszkowie, Polski Związek Nauczycielski i Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie oraz Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Krakowie. Ten ostatni, pod wodzą Stanisława Nowaka i Juliana Smulikowskiego, z racji autonomii polskiej w cesarstwie Austro-Węgierskim, najsilniej rozwinął swoje struktury w Galicji. W 1906 roku powstały ogniska związkowe, m. in. w Czarnym Dunajcu, Nowym Targu i Krościenku n/Dunajcem.
W trakcie I Wojny Światowej organizacje nauczycielskie zaangażowały się w walkę o odzyskanie niepodległości Polski. Członkowie tworzyli Naczelny Komitet Narodowy i byli w legionach Piłsudskiego oraz w innych formacjach zbrojnych.
W czasie najazdu bolszewickiego Związek oddał swój majątek na rzecz kraju oraz wydał odezwę, aby członkowie masowo zgłaszali się do ochotniczej służby, by bronić ojczyzny.
Po zakończeniu walk w II RP dzięki działaniom organizacji uchwalono ustawy o przymusowym nauczaniu w Wojsku Polskim (1919) i powszechnym obowiązku szkolnym oraz Pragmatykę Nauczycielską (1926), prekursorkę Karty Nauczyciela.
W lipcu 1930 organizacja przyjęła ostatecznie nazwę Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) podczas zjazdu w Krakowie, a przewodniczył mu prezes Stanisław Nowak.
Do honorowych członków ZNP należeli m.in.: Marszałek Józef Piłsudski i jego małżonka Aleksandra Piłsudska oraz Stefan Zaleski, pierwszy honorowy członek, autor hymnu związkowego.
Najazd na Polskę Niemiec i Związku Radzieckiego w 1939 roku przyniósł okupację kraju. Zaraz na jej początku (październik 1939 r.) ZNP założył konspiracyjną - Tajną Organizację Nauczycielską (TON), która była integralną częścią Polskiego Państwa Podziemnego. Tajne nauczanie stanowiło istotny punkt działania PPP. Objęło ponad 1,5 miliona dzieci na poziomie szkół podstawowych, 100 tysięcy uczniów szkół średnich i około 8 tysięcy studentów. Zaangażowano od 30 do 50 tysięcy nauczycieli, życie straciło ok. 8,5 tysiąca z nich. Tajna Organizacja Nauczycielska odegrała ważną rolę w walce o przetrwanie narodu, nie godziła się na pozbawienie Polaków prawa do narodowego dziedzictwa i kultury, do nauki i wykształcenia. Powstanie jej było odpowiedzią na liczne akcje okupanta hitlerowskiego skierowane przeciwko kulturze i inteligencji polskiej.
Mimo wątpliwości związanych z powojenną władzą, 6 lutego 1945 roku ZNP wznowił działalność. Związek oraz nauczyciele prowadzili pracę u podstaw, walczyli z analfabetyzmem, wypełniali straty wśród kadry nauczycielskiej wywołane wojną i pomagali tym, którzy powracali z deportacji do ZSRR oraz repatriantom.
W latach 1980 – 1981, dzięki zaangażowaniu ZNP i nauczycielskiej „Solidarności”, udało się przeforsować zmiany prawne, które doprowadziły w 1982 roku do powstania Karty Nauczyciela.
[YOUTUBE]0k6DGPlHTgg[/YOUTUBE]
Stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981 roku brutalnie przerwał funkcjonowanie ZNP. Organizacja ponownie podjęła działalność w 1983 roku, a następnie w latach 1988 – 1989 i później, aktywnie włączyła się w demokratyczne przemiany III RP, między innymi uczestnicząc w obradach Okrągłego Stołu.
ZNP w nowej rzeczywistości ekonomicznej i politycznej dalej prowadził walkę w obronie szkoły, utrzymania praw nauczycielskich oraz aktywnie działał na rzecz reformy oświaty w latach 1998 – 1999 i później.
W obliczu braku zrozumienia potrzeb polskiej oświaty ze strony kolejnych rządów III RP, Związek organizował liczne protesty i podejmował inicjatywy, mające na celu zwrócenie uwagi społecznej na problemy edukacji.
Obecnie ZNP zrzesza ponad 200 tysięcy osób i działa w międzynarodowym ruchu nauczycielskim.
[YOUTUBE]-0U1r-DwaL0[/YOUTUBE]
Na podstawie opracowania dr Piotra Wierzbickiego (ZNP – Kraków Śródmieście)