Obchody 90-lecia powrotu Spisza do Polski (wielka galeria zdjęć)

Upadek Austro-Węgier w 1918 roku zrodził problem granic powstałych państw, tak zaistniał spór pomiędzy Polską, a Czechosłowacją o przynależność Spisza i Orawy. Rząd Czechosłowacji skutecznie dążył do ograniczenia polskich roszczeń terytorialnych i w konsekwencji zasięgu ogłoszonego plebiscytu. Zablokowanie pomocy wojskowej z terenu Węgier, kiedy wojska sowieckie zbliżały się pod Warszawę, spowodowały, że Polska zrezygnowała z ogłoszonego plebiscytu i poddała się decyzji Rady Ambasadorów, która 28 lipca 1920 roku podzieliła Orawę i Spisz, w taki sposób, że każda ze stron nie pogodziła się z tym faktem.

Uroczystości 90-lecia powrotu części Spisza do Polski poprzedzone zostały sesją naukową na zamku „Dunajec” w Niedzicy, podczas której przedstawione zostały referaty przybliżające tę kwestię. O fenomenie przetrwania polskości na Spiszu mówił referat prof. Tadeusza M. Trajdosa; o ruchu budzicielskim i okoliczności akcji plebiscytowej na Spiszu prawił dr Jerzy M. Roszkowski; o narodowej i społecznej działalności Kazimierza Przerwy-Temajera rozwodził się Adam Kitkowski. Julian Kowalczyk przedstawił drogę Spiszaków do Polski, zwłaszcza Józefa Wiśmierskiego, Wendelina Habera, Wojciecha Halczyna i Jana Plucińskiego. Marek Gotkiewicz przybliżył akcję plebiscytową opierając się na notatkach swego ojca Mariana Gotkiewicza z 1920 roku, a Marek Skawiński przywołując materiały źródłowe odniósł się do decyzji Rady Ambasadorów. Stanisław Figiel natomiast spojrzał na Spisz tak jak odbierają go turyści i przewodnicy. Sesję zamykał referat Jana Budza o dwudziestoletniej działalności Związku Polskiego Spisza. Przypomnijmy, myśl o powołaniu na Spiszu organizacji regionalnej, nawiązującej do idei Związku Spisko – Orawskiego (1930), działającego od 1936 roku do wybuchu II wojny światowej pod nazwą Związku Górali Spisza i Orawy (1930-1939), można było zrealizować dopiero po upadku systemu komunistycznego.

Główne uroczystości obchodów 90-lecia powrotu Spisza do Polski odbyły się w Łapszach Niżnych. Poprzedzone zostały uroczystą mszą św. w kaplicy przy kościele parafialnym pw. św. Kwiryna. Marszałka województwa małopolskiego, który objął honorowy patronat nad uroczystościami, reprezentował Andrzej Sasuła, radny sejmiku wojewódzkiego i kanclerz Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, w mszy uczestniczyli m.in. posłowie Anna Paluch i Andrzej Gut-Mostowy, Podsekretarz Stanu Mministerstwa Zdrowia Marek Haber, przewodniczący Rady Związku Euroregionu Tatry, Maciej Motor-Grelok prezes Zarządu Głównego Związku Podhalan, władze samorządowe trzech gmin – Bukowiny Tatrzańskiej, Łapsz Niżnych i Nowego Targu, leżących w powiatach: nowotarskim i tatrzańskim, liczne delegacje i poczty sztandarowe Związku Podhalan, Ochotniczych Straży Pożarnych, szkół spiskich. Mszę św., na tle monumentalnego fresku Chrystusa Króla i Apostołów podczas Ostatniej Wiecierzy namalowanej przez krakowskiego artystę Mirosława Bozika, celebrowali: proboszcz o. Mariusz Skotnicki SP i ks. Jan Gacek, kapelan Związku Podhalan, ceniony kaznodzieja i filozof, który w kazaniu przekazał wiele przemyśleń i wskazań, m.in. dla samorządowców. – By moglibyśmy świętować te 90 lat przyłączenia do Polski Spiszu, każdy w tej ziemi, jej człek, musiał uważać, chwila po chwili, żeby być wiernym prawdzie, tej zadanej polskości, tej zadanej odwiecznie. Jest to ziemia osobliwa, ziemia pogranicza, która nie różni, ale łączy, jednoczy prawdę swego istnienia, jednoczy prawdę swej polskiej tożsamości. Z pogranicza wszystko lepiej widać i dalej widać. Na pograniczu mądrzej się myśli, bo głębiej się myśli – mówił piękną gwarą ks. Jan Gacek.

Po mszy, na ścianie kościoła, obok grobu Józefa Wiśmierskiego, wójt Paweł Dziuban i Maciej Płachta - przewodniczący Rady Gminy Łapsze Niżne, odsłonili tablicę pamiątkową, którą poświęcił proboszcz o. Mariusz Skotnicki. Następnie poczty sztandarowe w asyście orkiestry Straży Granicznej oraz uczestnicy obchodów w uroczystym przemarszu udali się pod remizę. Odegrano hymn i na maszt wciągnięto flagę państwową. Dalej niezwykle uroczyście, na mocy uchwały Rady Gminy Łapsze Niżne, na wniosek Kapituły, uhonorowano zasłużonych dla Spisza tytułem „Zasłużony dla Spiskiej Gminy Łapsze Niże”. Do uchwały zapisanej na wzór zwiniętego papirusu dołączono statuetkę wykonaną przez Mariana Pudełko, artystę rzeźbiarza z Nałęczowa, autora m.in. znanego pomnika prymasa Stefana Wyszyńskiego w Lublinie.

Paweł Dziuban odczytał adres Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, a Anna Wyroba, dyrektor Urzędu Marszałkowskiego, list Marszałka Marka Nawary. Obchody zakończyły wystąpienia gości i członków komitetu honorowego.

Ryszard M. Remiszewski
Zdjęcia: Ryszard M. Remiszewski