Uczczą pamięć pomordowanych na Nowotarszczyźnie Żydów. Uroczystości w Rabce, Nowym Targu i Czarnym Dunajcu

Dokładnie 80 lat temu, 30 sierpnia 1942 roku, na nowotarskim kirkucie hitlerowcy rozstrzelali ok. tysiąca Żydów, wśród nich obywateli miasta - lekarzy, adwokatów, miejskich radnych. Mord na żydowskim cmentarzu był zwieńczeniem prowadzonej od maja tegoż roku na terenie całej Nowotarszczyzny akcji „Reinhard”, której celem było wymordowanie ludności żydowskiej z Generalnego Gubernatorstwa. Kolejne dwa tysiące żydowskich mieszkańców powiatu nowotarskiego popędzono na stację kolejową i w towarowych wagonach wysłano do obozu zagłady w Bełżcu.
Po raz pierwszy uroczystości na większą skalę zorganizowano 5 lat temu, w 75. rocznicę tragicznych wydarzeń. Przed nami 80. rocznica zagłady, do której przygotowaniom poświęcona była konferencja prasowa, zorganizowana w Miejskim Centrum Kultury w Nowym Targu.

Rabka-Zdrój

W Rabce uroczystości trwać będą przez dwa dni - 27 i 28 sierpnia. Rozpoczną się w sobotę, w Miejskiej Bibliotece Publicznej, w budynku dawnego dworca kolejowego o godzinie 16 wspomnieniami córki mieszkańca Rabki Zvi Hirscha Schiffeldrina, Racheli. Opowie ona historię zmarłego kilka lat temu ojca, któremu udało się przeżyć Holocaust.
Godzinę później z wykładem pt. „I woła jedno puste miejsce” wystąpi Ewa Koper, pracowniczka Muzeum - Miejsca Pamięci w Bełżcu, po nim - otwarcie wystawy pt. „Niemiecki obóz zagłady w Bełżcu. Historia i relikty” w świetle badań archeologicznych.

W niedzielę, o godzinie 16 - początek Spaceru Pamięci, odbywającego się w uzdrowisku od 2015 roku, zainicjowanego przez grupę Historia Rabki.

- Od tego czasu nieustannie przypominamy o społeczności żydowskiej mieszkającej przed wojną w Rabce, której liczbę szacowano na 452 osoby - mówił podczas konferencji reprezentujący Historię Rabki, Narcyz Listkowski.

Wydarzenie rozpocznie się na deptaku przed muszlą koncertową, gdzie - jak przypominał Listkowski – w ostatnią niedzielę sierpnia 1942 roku, w dzień deportacji Żydów, przedstawiciele goralenvolku, na czele z Wacławem Krzeptowskim oraz niemieccy oficjele, świętowali na radosnym wiecu „oczyszczenie” z nich Rabki.

- A wykładowcy i kursanci niemieckiej szkoły policyjnej, którzy wzięli aktywny udział w akcji Reinhardt, dostali w nagrodę 5 tysięcy egipskich papierosów i 25 litrów wódki - opowiadał Listkowski.

Dalej uczestnicy Marszu Pamięci udadzą się przed willę „Tereska”, w której mieściła się owa niechlubna niemiecka szkoła, a stamtąd - na mogiły, znajdujące się w lasku za willą, gdzie zaplanowano przemówienia, czytanie listów, zapalenie zniczy i złożenie wiązanek.

W Marszu Pamięci weźmie udział jedna z ostatnich ocalałych, Anna Janowska-Ciąćka z domu Kleinberg, córka przedwojennego dentysty, Romana Kleinberga. Trzy osoby z jej rodziny zostały zamordowane na zapleczu willi „Tereska”.

Czarny Dunajec

Program rocznicowych obchodów w Czarnym Dunajcu przedstawił podczas Wojciech Głowacz z Fundacji Centrum Rodziny Popielów. To właśnie ona w 2020 roku odnowiła cmentarz w Czarnym Dunajcu i za pomocą georadaru odnalazła 4 zbiorowe mogiły żydowskie, a z odzyskanych macew utworzyła lapidarium w miejscu starego budynku przedpogrzebowego. W najbliższym czasie zamierza też odnowić czarnodunajecką synagogę - jedną z najlepiej zachowanych w Małopolsce. Obchody, które zaplanowano na poniedziałek, 29 sierpnia, rozpoczną się o godz. 17 na cmentarzu w Czarnym Dunajcu modlitwą Ryfki Foremniak. Po niej odczytane zostaną imiona i nazwiska prawie 500 zamordowanych osób.

O godz. 18 w Centrum Kultury i Promocji odbędzie się pokaz filmu „Ukos światła” Wojciecha Szumowskiego, który przedstawia działania wolontariuszy podczas projektu „Ludzie, nie liczby” w Czarnym Dunajcu, a po nim, w synagodze - recital Ryfki Foremniak.

Nowy Targ

Obchody 80. Rocznicy Zagłady Żydowskich Mieszkańców Podhala w Nowym Targu potrwają dwa dni. Rozpoczną się we wtorek, 30 sierpnia o godz. 14 na Stadionie Miejskim - to właśnie w tym miejscu odbywała się selekcja Żydów, następnie uroczystości przeniosą się na stację kolejową, skąd byli oni deportowani do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. Na stadionie przewidziano odczytanie imion prawie 3 tysięcy osób, zarówno tych wywiezionych, jak i zamordowanych na cmentarzu żydowskim.

- W ten sposób chcemy symbolicznie wywołać ich istnienie, przywołać ich imiona - mówiła dr Karolina Panz, badaczka zagłady, członkini Centrum Badań nad Zagładą Żydów i wolontariuszka projektu „Ludzie, nie liczby”.

Wcześniej, o godz. 13.40 z nowotarskiego Rynku na stadion odjedzie specjalny autobus, który przewiezie na stadion wszystkich pragnących wziąć udział w uroczystościach. Później ten sam autobus przewiezie ich na cmentarz żydowski, gdzie planowana jest modlitwa.

- Będzie ona miała szczególny charakter - mówiła Karolina Panz, ponieważ poprowadzi ją naczelny rabin Krakowa Avi Baumol, którego prababcia zginęła w Nowym Targu i jest pochowana na tym cmentarzu. Szczególny charakter wydarzenia podkreśla też obecność potomków ofiar oraz ocalałego Hanocha Gutfreunda, który przyjedzie z 11-osobową rodziną. On sam przemówi na stadionie, a potomkowie będą opowiadać o swoich bliskich na cmentarzu żydowskim.
Całość wtorkowych obchodów zakończy pokaz filmu „Ukos światła” w Miejskim Centrum Kultury i - być może - spotkanie z jego reżyserem, Wojciechem Szumowskim.

Środa, 31 sierpnia, będzie drugim dniem obchodów tragicznej rocznicy. O godz. 18 na Rynku otwarta zostanie wystawa „Aktion Reinhard. 80 Rocznica niemieckiej zbrodni 1942-43”, przygotowanej przez krakowski IPN, o 19 w MCK - przedstawienie „Ślady na piasku”, podczas którego wzruszającą historię do programu słowno-muzycznego „Pamięci tych, którzy żyli z nami” namaluje piaskiem Magdalena Suszek Bąk, a po nim koncert zespołu „Magda Brudzińska Klezmer Trio”, uznawanego za jeden z najlepszych w Europie zespołów wykonujących wokalno-instrumentalną muzykę klezmerską.

Ostatnim akcentem obchodów będzie - w czwartek, 1 września, o godz. 17 w Muzeum Drukarstwa - spotkanie autorskie z Miriam Guensberg, która opowie o losach swojego ojca, urodzonego w Nowym Targu, połączone z promocją książki „Bohater bez ojczyzny”.

Organizatorami nowotarskich obchodów rocznicowych są Miasto Nowy Targ, Powiat Nowotarski, Powiatowe oraz Miejskie Centrum Kultury, Muzeum Drukarstwa, Krakowski Oddział IPN oraz Stowarzyszenie Zespół Regionalny „Śwarni”.

p/