Wystawa ku czci poległych obrońców Ojczyzny w nowotarskim Ratuszu (zdjęcia)

• Bądź świadomy swojej wolności

Ponad sto lat temu dla naszych pradziadków świat jaki znali brutalnie się skończył. Strzały bośniackiego terrorysty oddane do arcyksiążęcej pary na sarajewskim bulwarze wyzwolił nagromadzone w pewnej siebie, potężniejącej przemysłem Europie, ogromne siły, które starły się nawzajem w najważniejszym konflikcie zbrojnym XX wieku, zwanym do dziś Wielką Wojną. Starły przy okazji wszystko, co przed rokiem 1914, „ostatnim rokiem XIX stulecia", wydawało się trwałe i niezmienne. Nic nie wróciło na swoje miejsce. Nie było już żadnego „swojego miejsca". Dawny porządek rzeczy, z jednej strony ograniczający aspirację narodów, społeczności i niespokojnych jednostek, z drugiej dający im wszystkim poczucie względnej stabilizacji, spokoju i nadziei rozpadł się. Armie wychodziły z koszar, idee – z salonów i kawiarni. Nikt nie przypuszczał, gdzie dojdą pierwsze i do czego doprowadzą drugie. Pierwsza ze światowych wojen zmiotła z Europy jedno wielkie państwo, znacząco zmieniła granice dwóch innych mocarstw, zrodziła kilka kolejnych państw w tym Rzeczpospolitą.

Tym, którzy złożyli swój los na ołtarzu niepodległej i suwerennej na wszystkich frontach Wielkiej Wojny, ginącym tysiącami ze słowem „Polska" na ustach poświęcono otwartą w piątek 11 listopada 2016 r. w Muzeum Podhalańskim wystawę historyczną pt. „Śpij Kolego w ciemnym grobie, niech się polska przyśni Tobie. Kwatera Żołnierzy Legionów Polskich w Nowym Targu”.

Prezentowana ekspozycja stanowi próbę podsumowania kilkuletnich badań archiwalnych i terenowych, obejmujących dzieje powstania i funkcjonowania kwatery wojskowej, znajdującej się na terenie Cmentarza Komunalnego w Nowym Targu. Obiekt ten, znany powszechnie mieszkańcom jako Kwatera Żołnierzy Legionów Polskich, był pierwotnie częścią większego założenia tj. kwatery żołnierzy austro-węgierskich. Jego zasadnicza część zlokalizowana była w północno-wschodnim fragmencie nowotarskiej nekropoli. Obecnie nie jest ona w żaden widoczny sposób oznakowana, nie licząc niewielkiego pomnika wzniesionego przed II wojną światową przez władze i mieszkańców miasta. Zachowały się jednak jej relikty, odkryte podczas badań terenowych przeprowadzonych w latach 2004-2005.

Na wstępie należy zaznaczyć, iż określenie Kwatera Żołnierzy Legionów Polskich, w świetle dotychczasowych badań, wydaje się być nieprecyzyjną, bowiem w kwaterze powstałej w obecnym kształcie na przełomie 1937 i 1938 roku, miejsce wiecznego spoczynku znaleźli nie tylko legioniści Józefa Piłsudskiego z lat 1914-1917, ale również żołnierze polscy zmarli w czasie trwania wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej tj. w latach 1918-1920. Wszystkich pochowanych w kwaterze łączy jednak wspólny mianownik w postaci miejsca śmierci tj. Szpital Czerwonego Krzyża lub Szpital Powiatowy w Nowym Targu.

Z powyższych zatem względów ekspozycja prezentuje dotychczasowe ustalenia dotyczące powstania i funkcjonowania Kwatery Żołnierzy Legionów Polskich na tle trzech istniejących równolegle i najprawdopodobniej zlokalizowanych na tym samym obszarze obiektów tj. Kwatery Żołnierzy Franciszka Józefa z lata 1914-1918, Cmentarza Wojennego nr 436 z lat 1918-1920 oraz Kwatery Żołnierzy Legionów Polskich w okresie 1921-2016. Jedna z tablic poświęcona jest zabiegom konserwatorskim jakim została Kwatera Legionistów poddana w 2016 r. a dofinansowanych przez Wojewodę Małopolskiego.

Na wystawie nie mogło także zabraknąć szczegółowych informacji dot. powstania i funkcjonowania Szpitala Czerwonego Krzyża w Nowym Targu, zlokalizowanego w gamach: c.k. Gimnazjum oraz Bursy Gimnazjalne p.w. Św. Stanisława Kostki. Dopełnieniem tej części ekspozycji są biogramy dyrektorów placówki pracujących w niej w latach 1914-1917. Całość uzupełniają informacje i fotografie dot. cmentarzy galicyjskich budowanych od 1915 r. na terenie dzisiejszej Małopolski Zachodniej.

Niezwykłą atrakcją dla uczestników wernisażu była prezentacja członkiń Grupy Rekonstrukcji Historycznych „Gorlice 1915”: Pań Anna, Kamila oraz malutkiej sześciomiesięcznej Zosia Czyżyckich. Ubrane w piękne stroje z epoki nadały otwarciu wystawy wyjątkowego klimatu. Organizatorami wystawy było Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajreskiego, Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu oraz Archiwum Narodowe w Krakowie. Autorami ekspozycji są Robert Kowalski oraz Wiktoria Kowalczyk.

Źródło: organizatorzy, oprac. r/ zdjęcia Szymon Pyzowski